Over 'Onklare taal'

'Onklare taal' is de verzamelnaam van diverse tekstprojecten van mijn hand. Dit is de poëzieafdeling daarvan. Hier kan je zowel de laatste nieuwe gedichten als ook een selectie van oudere gedichten vinden. De weg een beetje kwijt? Deze link brengt je terug naar de homepage van 'Onklare taal'.

Overigens kan je hier gratis mijn poëziebundels downloaden in PDF-formaat: 'Epicentrum' (2012), 'Synaeresis' (2012), 'Subductie' (2013), 'Enceladus' (2015), 'Volterra' (2017), 'De snelheid van de duisternis' (2019) en 'Indiscrete wiskunde' (2021). Behalve 'Synaeresis', dat één verhalend gedicht is in twee delen, bevatten de anderen telkens een 30-tal geredigeerde en zorgvuldig geselecteerde gedichten, met duiding en een nieuwe indeling. In 2020 verscheen mijn debuutroman 'Fragmentariërs'. In 2023 bracht ik de opvolger 'Constellatie' uit.

donderdag 9 april 2015

"Latina sunt, non leguntur"

Op Newsmonkey verscheen vandaag een opiniestuk van Mick Van Loon, die een eerdere uitspraak van Lieven Scheire (dat Latijn aanbieden op de middelbare school "op niks slaat") volledig steunt. Van Loon wijst inderdaad op een aantal pijnpunten waar scholen jammerlijk achterop hinken bij de realiteit: verouderd lesmateriaal, onaangepaste methodes en vakken die niet altijd aansluiten bij de realiteit, laat staan toekomstgericht zijn.

Het is eveneens juist dat veel uitvindingen die worden gezien als Romeins, eigenlijk geperfectioneerde varianten waren van eerder bedachte innovaties van de Grieken, de Etrusken en de Kelten.

Of Latijn een plaats heeft in de middelbare school of niet, dat wil ik in het midden laten. Maar Van Loon bouwt in zijn opiniestuk een betoog op dat langs alle kanten een loopje neemt met taalkunde, kennisleer, logica en geschiedenis. Hier zijn zijn acht grote denkfouten:

Fout 1: Nederlands is gedoemd

Hoewel het waar is dat taaldiversiteit overal in de wereld afneemt, is Nederlands met zo'n 23 miljoen sprekers een zeer gezonde taal. Nederlands houdt het al 1.000 jaar uit, en dat omringd door dominante, "grotere" talen. Er is geen reden om aan te nemen dat onze taal binnen 500 jaar weg is.

Factoren die taaldood in de hand werken, zoals afwezigheid van een schrift, niet-erkenning van de overheid, lage sociale status, politieke repressie en lage economische waarde, zijn voor het Nederlands allemaal afwezig.

Fout 2: We evolueren naar een soort wereldcreools

Talen kunnen zich vermengen tot pidgins en creooltalen, maar de voorspelling dat we over enkele eeuwen in de hele wereld een soort Chinglish gaan spreken, veronderstelt massale (en gewelddadige) migratiegolven, neo-kolonisaties en andere types volksverhuizingen die met het ontstaan van creolen gepaard gaan.

Tenzij Van Loon denkt dat we binnen 200 jaar in de wereld van 'Mad Max: Beyond Thunderdome', gaan leven, is deze voorspelling dus weinig waarschijnlijk. Kunstmatige pogingen om hybridetalen te creëren, zijn bovendien telkens stukgelopen op de hardnekkigheid van levende culturen.

Fout 3: Wat Romeinen deden, was genocide

De premoderne wereld had geen concept van wat genocide, de doelbewuste uitroeiing van een volk, inhield. Ze hadden er zelfs geen woord voor. Zijn er volkeren platgewalst onder de efficiëntie van de Romeinse legioenen en kolonisaties: zeker. Maar stellen dat het genocide was, is stemmingmakerij. In het oosten is dat overigens niet eens gebeurd. Men bleef daar tot aan de val van Byzantium in 1453 Grieks spreken.

Bovendien deden de Romeinen iets wat andere veroverende volkeren niet deden: ze lieten oude tradities intact, namen ze mee op in hun eigen cultuur, en hadden een systeem van sociale mobiliteit waar niet-autochtone Romeinen ook burger konden worden. Rome heeft keizers gekend uit de Balkan, Spanje, Gallië en uit Noord-Afrika.

Fout 4: De Romeinen gingen zo barbaars om met vrouwen als IS

Vrouw zijn onder Romeins bewind was geen pretje, maar in de periode van de vroege Republiek tot het late Keizerrijk (grosso modo een millennium) kenden vrouwenrechten veel ups en downs. Vergelijkingen met IS zijn even van de pot gerukt als beweren dat de Europese cultuur als geheel moet veroordeeld worden omwille van de kruistochten en de koloniale rijken in de Amerika's en Afrika.

Het is gevaarlijk om hedendaagse concepten te projecteren op een verleden dat we niet alleen zelf niet meegemaakt hebben, maar waar andere culturele contexten heersten. Dat praat niets goed van wat de mensen toen deden, maar om die reden Latijn uit het venster gooien is even raar als Engels en Frans afschaffen omdat ze de talen zijn geweest van patriarchale onderdrukkers.

Fout 5: Onze cultuur wortelt niet in de Romeinse

Latijn was de taal van de Kerk en daarvoor van het Romeinse Rijk. Belgen stammen af van de Franken, een Germaans volk dat zich in de vierde en vijfde eeuw vestigde tussen de Seine en de Rijn. In dichter bevolkte gebieden namen ze de taal, religie en de cultuur over van de Romeinen, in dunner bevolkte gebieden bleef het Germaanse karakter van de taal overeind, maar werden eveneens veel aspecten van de Romeinse cultuur overgenomen.

Wil Van Loon dan dat leerlingen Proto-Germaans gaan leren? Dat is een beetje problematisch, want er zijn geen geschreven bronnen van. Latijn was inderdaad mee een instrument in onderdrukking door de Kerk, maar het was evengoed in de Renaissance de taal van veel vroegmoderne denkers, filosofen en artiesten die vandaag als verlichter mogen gelden dan de gemiddelde reaguurder op HLN.be.

Fout 6: We zouden beter Chinees leren

Vooralsnog leren Chinezen liever Engels dan dat ze eisen dat buitenlanders Chinees leren. In de jaren '80 was het bon ton om te voorspellen dat de toekomst Japans was, nu is hij Chinees. Er zijn echter geen tekenen dat China bouwt aan een cultureel imperalisme zoals de Amerikanen, de Britten en de Fransen dat voor hen deden.

Het is wel een interessant gedachtenexperiment om onze kinderen Chinees aan te leren, maar het zou een volledige reconversie van het onderwijs vergen. De Chinese cultuur is immers niet omnipresent, nabij en makkelijk op te pikken zoals de Angelsaksische of de Franse. Daar zou niet enkel Latijn in sneuvelen, maar ook een pak andere vakken.

Fout 7: Latijn belemmert onze vooruitgang

Van Loon maakt het argument dat de tijd die we spenderen aan Latijn, verliezen aan vlijtige Aziaten die die tijd invullen met meer wetenschap en wiskunde. Alleen zorgt meer wetenschap en wiskunde niet automatisch voor meer innovatie. Innovatie is enorm belangrijk als drijvende kracht voor een competitieve kenniseconomie, en de inspiratie daarvoor komt vaak uit de zaken vanuit een ander perspectief leren bekijken. Dat is niet iets wat enkel wiskunde kan aanleren.

In België hebben we een zeer rijke culturele context, als kruising van verschillende culturen en buurland van vier voormalige wereldrijken. Die heeft mee gezorgd voor onze rijkdom en veelzijdigheid. Die cultuur gaan weggommen (want dat is uiteindelijk wat Van Loon impliceert door de wortels ervan te willen doorknippen in het onderwijs) om enkel in te zetten op ingenieurs opleiden die duurder zullen zijn dan hun Indische concurrenten maar geen enkel concurrentieel voordeel hebben (wetenschap is immers een universele taal), is kortzichtig.

Fout 8: Latijn houdt elite in stand

Het beruchte watervalsysteem in de middelbare scholen is een pijnlijk sociaal probleem dat maar niet opgelost raakt. Latijn - en Grieks - de nek omwringen zal dit systeem niet veranderen. Het ereschavot zal enkel nog prominenter ingenomen worden door de opleiding wetenschappen-wiskunde. Als mijn eigen middelbare schooltijd, nu al meer dan 12 jaar geleden, een indicatie is, dan is dit nu al volop aan de gang.

Latijn heeft, net als elke taal, mensen samengebracht, verdeeld, overheerst, de vrijheid gegeven, verlicht en ook dom gehouden. De stamtaal van Frans, Spaans, Italiaans en Portugees heeft als één van de eerste wereldtalen ooit, een erfenis nagelaten die nog altijd nazindert in de hele wereld. Die erfenis heeft veel donkere bladzijden, maar die heeft elke geschiedenis en elk imperium.

Een sportleraar en chemie

Moet Latijn nog een plaats krijgen in het middelbaar onderwijs? Misschien, misschien ook niet. Friedrich Nietzsche zei ooit: "De beste manier om een zaak onderuit te halen, is ze verdedigen met de verkeerde argumenten." Een verdediger van de afschaffing van Latijn die weinig kennis heeft van hoe geschiedschrijving en taalkunde werken, is net zo dol als een sportleraar laten opiniëren over het nut van chemie.

De titel van dit stukje verwijst overigens naar Latijnse spreuk "dat is Grieks, dat wordt niet gelezen", een anti-intellectuele uitspraak die mensen ervan moest ontmoedigen om Grieks te leren, omdat Latijn toch alles was wat je nodig had.